Venedikli ressam Bellini, nasıl İstanbul’a geldi? Venediklilerle Osmanlı arasındaki anlaşma neydi? Bellini, İstanbul’da neler yaptı?
Venedikli ressam Gentilli Bellini’nin; Fatih Sultan Mehmet’i (1432-1481) oğlu Şehzade Cem’i ile gösteren resminin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nce (IBB) satın alınmasına sevindim!
***
Bu tablonun, daha önce de Londra’da müzayedeye çıktığını Temmuz 2019’da, Cumhuriyet’te okurlarıma duyurmuştum... Adı açıklanmayan o zamanki alıcısı, tabloyu yeniden müzayede çıkarmış olmalı.
Fatih’in ünlü resmi ise Londra’da “Victoria and Albert Müzesi’nde” sergileniyor. Bellini’nin “Fatih tablosu”, en önemli yapıtlarından biridir. Tablonun sağ alt köşesinde, Latin harfleriyle “25 Kasım 1480” tarihi görülür...
Geçen yılki müzayede haberimiz şöyleydi:
“Bellini’nin (1429-1507), cam üzerine, yağlı boyayla yaptığı (33x45cm) boyutundaki, ikili portre ise ‘200 yıldır aynı ailece’ korunuyordu! 2015’te Sothby’s’te Londra’da müzayedeye çıkardığı tablo, 965 bin sterline (o zamanki TL değeri ile) yaklaşık 4 milyon liraya satılmıştı.
Christie’s Müzayede Evi ise aynı tabloyu, bu kez 800 bin sterlin (TL’nin bugünkü değeri ile 5.7 milyon liralık) ön tahmini bir rakamla ve 2015 satış fiyatından daha düşük bir rakama ‘Londra Satış Haftası’ etkinliği içinde satışa çıkarıyor...”
Kültür Bakanlığı dahil, sanatsever zenginlerimiz, o zaman parmaklarını kıpırdatmamışlardı!
Dönemin tarihsel olaylarına da kısaca göz atalım:
İtalya’da o tarihlerde çeşitli devletler vardı... Bunların en önemlisi Venedik Dukalığı idi... Venedik ile “Barış Anlaşması”, Osmanlılara büyük bir miktarda ödeme yapılmasını içeriyordu. Ayrıca olağandışı başka bir koşulu daha içeriyordu!
Bu koşul; Fatih Sultan Mehmet’in portresini yapmak üzere Venedik’in en yetenekli ressamlarından birinin İstanbul’a gönderilmesi idi! Bellini, bu koşullar altında 1479 yılında İstanbul’a geldi. İstanbul’da Fatih Sultan Mehmet’in ünlü portresinin yanı sıra birçok tablolar ve çizimler yapmıştı.
Fatih, kendi tablosunu yapmasından önce, yeteneğinden emin olmak istemiş, Bellini’ye önce çeşitli tablolar yaptırmıştı...
Bellini, bu amaçla İstanbul’daki ilk aylarını sarayda çeşitli insanların tablolarını yaparak geçirdi. Bunlardan biri “Oturan Kâtip” adıyla anılan tablosudur... Boston’daki İsabella Gardner Müzesi’nde sergileniyor...
Bu resimde, Fatih’in yanındaki şehzade kim?
Çeşitli evlikler yapan Fatih’in; Şehzade Mustafa Han, Cevher Sultan, Şehzade Cem Han, Şehzade Beyazıt Han ve adları bilinmeyen iki kızı daha vardı!
***
Tablodaki ikinci kişinin Şehzade Mustafa olduğu da söylenir... Ancak, Şehzade Mustafa bu tablonun yapımından 5 yıl önce ölmüştü!
***
Tablo ile bağlantılı geride iki Şehzade, Cem ve Beyazıt kalıyor... Beyazıt, “sancakbeyi” olarak, 27 yıl Amasya’da görev yükleniyordu... Bu görevinin son yıllarında, 1479’da İran’dan tüccarların mallarının yağmalanması ile de uğraşıyordu.
Tablo 1479’da yapılmıştı! Bu durumda tablodaki kişi Beyazıt değil!
Ayrıca, Amasya sarayında “mistik, yarı şairane bir yaşam sürdüğü” de biliniyor...
***
Kimileri de 2. kişinin Fatih’in gençliği olduğundan söz ederler... Olacak iş değil! Bellini, Fatih’in gençliğinde İstanbul’da değildi... Kaldı ki tablodaki gencin burnu Fatih’inki gibi kemerli değil...
***
Bellini tabloyu yaptığında, Beyazıt 30, Cem ise 19 yaşındaydılar. Tablodaki 2. kişi sakalsız-bıyıksız, “çocuk” görünümlü... Bu durumda tablodaki kişinin Şehzade Cem olduğu iyice anlaşılıyor...
***
Bir de bu tabloların nasıl oluyor da Osmanlı toprakları dışına çıktığı tartışılıyor.
Cem Sultan, Beyazıt ile kapışınca Rodos üzerinden İtalya’ya gitmişti. Bir olasılık bu tabloyu da beraberinde götürmüş olabilir...
Kimi tarihçiler de, bu portrelerinin, “Sofu Beyazıt” diye de adlandırılan, resimden hoşlanmayan, daha dinsel bakışa sahip olan Beyazıt’ın saraydan dışarı çıkardığını yazarlar. Bu olay bile, tablodaki 2. kişinin Beyazıt değil, Cem olduğunu bir kez daha kanıtlıyor!
Osmanlı arşivi Bellini konusunda oldukça zayıf... Bu nedenle Roma ve Vatikan arşivlerini gözden geçirmek gerekiyor...
Özgen Acar